O położonym na dwóch kontynentach Stambule Napoleon Bonaparte powiedział niegdyś: „Gdyby cały świat był jednym państwem, to Stambuł byłby jego stolicą”. Jest to niewątpliwie perełka pośród wszystkich innych miast, położona strategicznie na brzegach Morza Marmara, Cieśniny Bosforskiej i Zatoki Złoty Róg. Dawniej, przez okres ponad 1500 lat, stolica potężnego Bizancjum oraz Imperium Osmańskiego, metropolia łącząca różne kultury, religie i narodowości. Obecnie największe i najbardziej rozwinięte miasto Turcji, tętniąca życiem aglomeracja z ludnością sięgającą prawie 15 milionów mieszkańców oraz drogocennymi budowlami, które na każdym kroku przypominają o świetności minionych epok.
Historia dzisiejszego Stambułu na dobre rozpoczyna się około roku 660 p.n.e. I, co prawda, najstarsze ślady ludzkiej obecności w tamtym rejonie sięgają epoki kamienia, a pozostałości pierwszej ludzkiej osady pochodzą z epoki brązu, to jednak największy wpływ na rozwój miast miały wydarzenia rozgrywające się około roku 680 p.n.e., kiedy to greccy uciekinierzy zajęli tereny na wschodnim brzegu Bosforu i założyli tam kolonię Chalkedon.
Czasy miasta, nazwanego w późniejszym czasie Bizancjum, nadeszły po dwudziestu latach, kiedy to kolejna grupa Greków przybyła na tamte tereny. Dowodził nimi Byzas, od którego imienia miasto zawdzięczało swoją nazwę. Byzas uznał za prawdziwą przepowiednię Wyroczni Delfickiej, która wyraźnie powiedziała, aby założył on swoją osadę „naprzeciwko ślepców”. Ślepcami byli według niego Chalcedończycy, którzy nie wykorzystali potencjału cieśniny oraz wcinającej się w ląd zatoki, mogącej sprawdzić się jako punkty strategiczne, idealnie nadające się do budowy portu oraz kontroli przesmyku wodnego. Tak też, na miejscu dzisiejszego pałacu Topkapi, powstało Bizancjum.
Rozwój Bizancjum, dzięki jego lokalizacji, nastąpił bardzo szybko. Zawijały do niego wszystkie okręty przemieszczające się pomiędzy Morzem Śródziemnym, a Morzem Czarnym. Otaczające je wody dostarczały ryb, klimat sprzyjał rolnictwu i sadownictwu, a połacie lasów bogate były w dziką zwierzynę.
Bizancjum w dobrej kondycji trwało nieprzerwanie do czasów najazdu Persów. Od 513 r. p.n.e. popadło ono w biedę – głównie dzięki przejęciu całego handlu morskiego przez Fenicjan. Kolejne lata to pasma buntów i konfliktów, ale również sukcesów. Po rządach Persów kontrolę przejęli Ateńczycy. Bizancjum, jako członek Ateńskiego Związku Morskiego rozkwitło na nowo dzięki opłatom pobieranym od zawijających do portów statków. Nie wszystko było jednak akceptowane przez społeczeństwo. Niezadowolenie mieszkańców Bizancjum zachęciło do ingerencji w sprawy miasta samych Spartańczyków, co kolejny raz przyczyniło się do zubożenia Bizancjum.
W 340 r. p.n.e. Bizancjum oparło się najazdowi Filipa Macedońskiego. Po jego śmierci kolejnym władcą został Aleksander Wielki, który okazał się dla Bizancjum ratunkiem i doprowadził je do świetności. Miasto miało swoją autonomię i rosło w siłę dzięki handlowi, odbywającemu się na szlakach przebiegających od Azji do Europy.
Przełom III i II w. p.n.e. oznaczał dla Bizancjum nadejście zmian i rozpoczęcie panowania Rzymian. Początkowy brak porozumienia między nowym władcą – Septymiuszem a mieszkańcami doprowadził do zniszczenia miasta. W końcu jednak, Septymiusz postanowił odbudować mury, zaczął również stawiać inne budowle – w szczególności były to pałace i kościoły.
Czasy Konstantyna Wielkiego przyniosły do Bizancjum zmiany. Rzym jako stolica przestał go zadowalać, a życie i rządzenie w nim uniemożliwiały ciągłe najazdy Barbarzyńców. Postanowił więc przenieść stolicę Cesarstwa. Padło na Bizancjum, które natychmiast zaczęło być dostosowane do standardów i wymogów cesarskich. Konstantyn nie chciał jednak odbudowywać pozostałości miasta Septymiusza, chciał postawić coś zupełnie nowego i dodatkowo o wiele bardziej potężnego.
Nazwa Bizancjum przestała być aktualna wraz z dniem 11 maja 330 r. Właśnie wtedy Konstantyn Wielki zmienił ją na Nowy Rzym. Nie została ona jednak przyjęta entuzjastycznie przez mieszkańców i jako miasto Konstantyna uzyskało miano Konstantynopol. Z czasem wszystkie instytucje cesarskie, łącznie z senatem, przeniesiono do nowej stolicy. Wybudowano Wielki Pałac, siedzibę Senatu, siedzibę Patriarchy, rozległe place oraz – tak dobrze znane nam po dziś dzień – Hipodrom oraz Kościół Mądrości Bożej.
Niedługo po tym miasto podzieliło się na dwa wrogie obozy. Było to już za czasów Justyniania, który mimo buntów i zniszczenia miasta, postanowił je odbudować. Konstantynopol stał się jeszcze większy oraz jeszcze piękniejszy. Imperium Rzymskie ulegało już jednak rozpadowi i wkrótce później przekształciło się w Cesarstwo Bizantyjskie, które wplątane w konflikty międzynarodowe musiało się opierać atakom Persów, Awarów, Słowian, a na koniec Arabów, którzy rozprzestrzeniali nową religię – islam.
Do roku 1204 miasto pozostało niezdobyte, jednak 13 kwietnia tego samego nie udało się go już uratować przed najazdem krzyżowców. Łupem padły wszystkie skarby, dokonano ogromnej rzezi, a dużą część miasta spalono. Całe późniejsze lata panowania łacińskiego nie były dla Konstantynopola najlepszym czasem.
1261 roku Bizantyjczycy odzyskali miasto, które prosperowało tylko i wyłącznie dzięki układowi z Genueńczykami. Nie odzyskało niestety swojego danego znaczenia i zaczęło chylić się ku upadkowi. W tym czasie Konstantynopol był niejako odosobniony – wszystkie tereny Azji Mniejszej oraz Bałkanów zostały już zajęte przez Turków.
Mehmed II – nowy władca Turków – marzył o zdobyciu tego historycznego miasta. W bardzo krótkim czasie zlecił więc wybudowanie Twierdzy Rumeli, która razem ze znajdującą się po drugiej stronie Bosforu Twierdzą Anatolijską umożliwiła przejęcie kontroli nad cieśniną. Podczas samego ataku na Konstantynopol użyto zaawansowanych technologii, które nie mogły zostać powstrzymane przez obrońców miasta. Po kilku dniach oblężenia Konstantynopol upadł, a upadek najwspanialszego miasta wprowadził w Europie strach przed potęgą turecką.
W 1453 roku Mehmed II posiadał już przydomek Zdobywca. Tym samym rozpoczął się dla miasta okres turecki, a Konstantynopol od tej pory nazwany był Stambułem. Na początku rządów Mehmeda II Zdobywcy miasto było opustoszałe – zamieszkiwało je jedyne 10 000 osób. W wyniku działań władcy ta liczba szybko się zmieniła, a już w XVII wieku liczyło 800 000 mieszkańców.
Imperium Osmańskie było znane ze swojej tolerancyjności i wielonarodowości. Obok siebie żyli przedstawiciele wielu religii i kultur, obywatele Grecji, Armenii, Izraela i Albanii. Głównym punktem miasta była siedziba Sułtana – Pałac Topkapi, który wtedy dopiero nabierał kształtów. Inne dzielnice były natomiast traktowane jako osobne miasta. Hagia Sophia straciła krzyż na szczycie, a zamiast tego zyskała turecki półksiężyc przekształcając się tym samym w meczet. Miasto stało się również bardzo bogate w łaźnie publiczne. Mimo tego, iż za panowania Osmanów Stambuł pozostawał niezagrożony przez wrogich najeźdźców, choroby i pożary ani trochę go nie oszczędzały.
W 1914 roku Turcja nie pozostała obojętna wobec I Wojny Światowej – opowiedziała się po stronie państw centralnych. Stambuł nie był areną żadnych działań wojennych, jednak w roku 1918 zajęły go wojska angielskie. W 1922 roku Ojciec Narodu Tureckiego – Ataturk stanął na czele ruchu nacjonalistycznego i zakończył epokę osmańską. Jednocześnie ostatni sułtan opuścił Stambuł, stolica została przeniesiona do Ankary, a Ataturk rozpoczął nowy etap – Turcję nowoczesną. Stambuł jednak do czasów dzisiejszych został głównym centrum kulturalnym, finansowym i handlowym kraju oraz największym miastem.
Współczesny Stambuł to 5512 km² powierzchni oraz ponad 15 mln mieszkańców, co czyni je piątym, co do zaludnienia, miastem na świecie i pierwszym w Europie. Mimo tego, że nie jest już oficjalną stolicą kraju, w znaczeniu symbolicznym ciągle jest jednak na pierwszym miejscu, pozostawiając daleko w tyle inne tureckie miasta – w tym Ankarę.
Stambuł oprócz podziału na część europejską i azjatycką jest również podzielony na dystrykty i miasta. Do tych pierwszych zalicza się: Avcılar, Küçükçekmece, Bakırköy, Bahçelievler, Bağcılar, Güngören, Esenler, Bayrampaşa, Zeytinburnu, Fatih, Eminönü, Beyoğlu, Beşiktaş, Şişli, Kağıthane, Sarıyer, Gaziosmanpaşa, Eyüp na zachodnim brzegu Bosforu oraz Üsküdar, Beykoz, Kadıköy, Kartal, Pendik, Tuzla, Ümraniye, Adalar, Maltepe na wschodnim. Miasta należące do Stambułu to natomiast Alemdağ, Arnavutköy, Bahçeköy, Bahçeköy z okolicami, Boğazköy, Bolluca, Çavuşbaşı, Çekmeköy, Göktürk, Haracci, Orhanlı, Ömerlı, Samandıra, Sarıgazi, Sultançiftliği, Taşoluk oraz Yenidoğan.
W 39 dystryktach i 17 miastach Stambułu żyje 18.5% całej populacji Turcji, rokrocznie zwiększając liczbę mieszkańców o około 2%. Anatolijską część zamieszkuje 35% mieszkańców Stambułu, Tracja natomiast to aż 65%. Urodzonymi Stambulczykami jest tylko 15% populacji, a największą grupę migrantów stanowią obywatele Sivas. Dodatkowo, kolejnym elementem multikulturowości i wielowyznaniowości Stambułu są mniejszości narodowe oraz religijne. Wśród narodowości przeważają Grecy, Ormianie, Kurdowie oraz Żydzi, a najpopularniejszymi wyznaniami są: Prawosławie (Stambuł jest do dnia dzisiejszego siedzibą prawosławnych patriarchów Konstantynopola), Katolicyzm i Judaizm. W styczniu 2014 lista meczetów muzułmańskich osiągnęła ilość 3190 budynków. Natomiast, w związku z bardzo bogatą historią Żydów na tym terenie, w mieście dalszym ciągu funkcjonuje 26 synagog.
Stambuł to również bardzo rozwinięty ośrodek edukacyjny, w którym, oprócz najstarszego – Uniwersytetu Stambulskiego założonego przez Mehmeda II Zdobywcę, znajdują się jeszcze 44 inne uczelnie. Aż 70% studentów w Stambule to studenci uczelni publicznych. Bardzo dużą liczbę stanowią również studenci zagraniczni, którzy zjawiają się w mieście za pośrednictwem różnych programów studenckiej wymiany międzynarodowej.
Metropolia stambulska, jaką jest dzisiaj określana to połączenie kultury Zachodu z orientalnym Wschodem, a co za tym idzie miasto kontrastów. Z jednej strony jest to główny ośrodek przemysłowy Turcji, centrum finansowe z siedzibą banków oraz giełd pieniężnych, z drugiej natomiast bazary z lokalnymi wyrobami i kobiety w tradycyjnych chustach.